مهمترین فرمی که جامدات دارای اثرات فیزیولوژیکی عمده می باشند گردو غبار آنها است زیرا در موقعی که گردو غبار در هوا منتشر شود و از راه استنشاق به بدن وارد گردد اثرات خود را با توجه به نوع و اندازه و طول مدت استنشاق به خوبی ظاهر خواهد ساخت.

از عمده ترین عواملی که محیطهای کار کلیه صنایع ریسندگی و بافندگی سلامت کارگران را تهدید می کند گردو غبار پنبه می باشد که دردراز مدت با تأثیر روی کارگران باعث عوارض مختلف از جمله سرفه های همراه با خلط ،تنگی نفس ، برونشیت حاد،بیسینوزیس ،کاهش ظرفیتهای ریوی و بروز ناراحتیهای تنفسی از کار افتادگی ناشی از بیماریهای ریوی ومرگ میشود که نتایج تحقیقات متعدد بعمل آمده در اقصی نقاط دنیا به بروز این عوارض بطور گسترده تأکید دارند.

حدود مجاز مواجهه با گردو غبار پنبه

موسسه هایACGIH1OSHA,2 NIOSH,3 وکمیته فنی بهداشت حرفه ای کشور حدود مجازمواجهه با گرد وغبار پنبه را مقادیر زیر تعیین کرده اند.

سم شناسی پنبه:

بر طبق استاندارد OSHA منظور از گردوغبار پنبه عبارت است از گردوغبار ناشی از فرایند الیاف پنبه در اتمسفر محیط کار که ترکیبی از کلیه مواد همراه پنبه (ریشه،غوزه، برگ ومواد معدنی که ممکن است در برگها و قسمتهای مختلف پنبه در حین دوره رشد و برداشت گیاه پنبه جمع شده باشد) می باشد.  بنابراین تعریف هر گردو غباری را که از فرایند پنبه در تمام مراحل کار با آن تولید می شود را شامل می شود.

مشخصات فیزیکی وشیمیایی پنبه

· فرمول شیمیایی(C6H1005)n

·  وزن مخصوص پنبه حدود3/1

·  نامحلول در آب

·  در تماس با اکسید کننده های قوی ممکن است باعث آتش سوزی و انفجار شود.

·  حداقل دمای اشتعال پنبه47درجه سلسیوس.

·  حداقل غلظت انفجارg/l5/0یا50mg/l.

·  ماده خاموش کننده پنبه آب است.

·  براساس تقسیم بندیNFPA پنبه جامد قابل احتراق است.

·  نام مترادف ندارد.

بیمار یزایی گردوغبار پنبه

تماس کوتاه مدت با گردو غبار پنبه باعث برونشیت ،بیسینوزیس ،تب  دو شنبه می گردد. تماس طولانی مدت با گرد و غبار پنبه باعث مسدود شدن راههای ریه می گردد. که در نتیجه آن ظرفیتهای ریوی کاهش می یابد ومنجر به ناتوانی و مرگ زودرس می شود بطور کلی بیماریهای ناشی از گردو غبار پنبه عبارتند از:

بیسینوزیس4 ، سرفه بافندگان5 ،تب کارخانه6 ،بیماریهای حاددستگاه تنفسی7  ، تب لحاف دوزان8 ، کنژکتویت و بلفاریت.

1-  بیسینوزیس

وازه بیسینوز از یک کلمه یونانیBysoss به معنی کتان نرم و لطیف مشتق می شودکه مترادف آن در انگلیسیFlax می باشد.

در صنایع نساجی تماس با آلاینده ها در تمام مراحل تولیدرخ داده ولی بیشترین میزان تماس در قسمت هایی است که پنبه را تا مرحله نخ ریسی آماده می کند. مثل پاک کردن ، بادزدن، مخلوط کردن و پنبه زنی ، به نظر می رسد مواردی که از اتاق نخ ریسی گزارش  می شود بعلت آلودگی در اتاق پنبه زنی باشد.

بیسینوز بیماری است که کارگران شاغل در صنایع نساجی را درگیر می کند مشخصه آن شکایات  تنفسی خاص مرتبط با کار است که غالباً موسوم به علائم دوشنبه یا علائم اولین روز هفته کاری بعد از تعطیلی آخر هفته و در فرهنگ ما « علائم شنبه» می باشد.

کارگر بعد از چند سال  کار در صنایع نساجی از فشردگی سینه در بعد از ظهر اولین روز هفته کاری (شنبه یا دوشنبه) شکایت دارد. این احساس در غروب آن روز فروکش کرده و کارگر مبتلا در سایر روزهای هفته مشکلی ندارد وتنها علائم را در اولین روز کاری هفته های بعد تجربه می کند .این شکایت ممکن است سالها بدون تغییر وجود داشته و یا در سایر روزهای هفته پیشرفت کند و در نهایت وقتی کارگر از محیط کارهم دور است ممکن است این علائم در تعطیلات آخر هفته یا مرخصی های سالیانه هم وجود داشته باشد زمانی که علائم مزمن شوند بیمار از تنگی نفس در حال فعالیت نیز شاکی است. در این مرحله ممکن است سرفه بدون خلط از تظاهرات بیماری باشد. بیسینوز همراه با کاهش عملکرد ریه در طی شیفت کار است. کاهش عملکرد ریه ممکن است در روزهای کاری دیگر حتی در غیاب علائم وجود داشته باشد. اما تغییرات فیزیولوژیک قابل ملاحظه نیستند . عملکرد ریوی پایه (یعنی قبل از شروع بکار در اولین روز کاری هفته) زمانی که بیماری پیشرفت می کند مختل می شود.

علاوه بر احساس فشردگی سینه سایر علائم شامل سرفه، برونشیت و در مراحل پیشرفته تنگی نفس کوششی است. بررسیهای مختلف مشخص کرده است که کشیدن سیگار وتماس با گردو غبار پنبه روی یکدیگر اثر تشدید کننده دارند و بیشترین اختلال عملکرد ریه معمولاً در کارگرانی دیده می شود که سیگار هم می کشند.

2-  سرفه بافندگی

معمولاً یک حالت آسماتیک است که باتب همراه است این بیماری هم در کارگران جدید و هم در کارگران سابقه دار رخ می دهد علائم بیماری نظیر سرفه ، تب و تنگی نفس بر خلاف mill    fever (تب کارخانه) ممکن است چندین ماه بطول بیانجامید.

3- تب کارخانه( اسامی دیگرHemp fever,Cotton fever )  

 تظاهرات این بیماری بصورت تب ،سرفه، لرزو رینیت است که در اولین تماس کارگران  در کارخانه  یا وقتی که بعد از غیبت طولانی در سرکار حاضر می شوند اتفاق  می افتد  ظاهرا ً احساس  فشردگی  قفسه  در ارتباط  با تظاهرات این سندرم     نمی باشد  میزان وقوع بیماری از 5 درصد کارگران تا درصد زیادی از افراد شاغل متغیر است علایم  بعد  از چند  روز علی رغم تماس  مداوم در محیط کار کاهش می یابند.

4-  بیماری حاد دستگاه تنفس

علائم بیماری عبارتند از دردهای عمومی وحالت ضعف ، سردرد، بی اشتهایی، تهوع وتب بالا که پس از ساعاتی تماس با گردوغبار پنبه بتدریج علائم مذکور در کارگر بروز می نماید.

5-  تب لحاف دوزان

در توصیف اولیه این سندرم یک اپیدمی کوچک حاد تب و علائمی چون احساس ناراحتی رترواسترنال در افراد در مواجهه با غبار پنبه گزارش شده بطور کلی عقیده بر این است که وضعیت بالینی سندرمهای تب دار با بیسینوز تفاوت می کند.

6-   کنژکتویت و بلفاریت

تعداد زیادی از آلرژنها ممکن است سبب ایجاد این بیماری شوند که در میان آنها  می توان به مواد شیمیایی صنعتی وداروها گیاهان و بسیاری از گردوغبار های گیاهی وجانوری اشاره کرد نمای بالینی آنها کنژکتویت خفیف تا شدید غیر عفونی همراه با ادم پلکها و نسوج اطراف می باشد.