پوکى استخوان حالتی است که در ﺁن استخوان ﺷﻛﻧﻧﺪﻩ شده و احتمال شکستگی با ضربات کوﭽﻚ افزایش می یابد.پوﻛﻰ استخوان از گرفتاری های بسیار شایع جوامع بشری است که بعد از سن 35سالگی روند ﺁن در انسان آغاز میشود. حدود نیمی از زنان مسنتر از 75 سال به بیماری پوﻛﻰ استخوان مبتلا می شوند. به طور تقریبی از هر سه زن یک نفر و از هر دوازده مرد یک نفر به پوکى استخوان مبتلا می شوند و این امر در سال منجر به ده هزار شکستگی ناتوان کننده در مبتلایان می شود که متأسفانه تعداد اندکی از مبتلایان به پوکى استخوان مورد بررسی و ارزیابی قرار می گیرند.
پوکی استخوان عارضهﺍی است که با بالا رفتن سن بوجود میﺁید. در نتیجه از استحکام بافت و املاح استخوانی کم شده و از مقاومت ﺁن کاسته می شود. استخوان انسان در سن کودکی خاصیت ارتجاعی و تحمل فشار زیادتری را دارد و به تدریج سفت و محکم شده و از مقاومت ﺁن کاسته می شود و این مسئله در سن20 سالگی به اوج خود می رسد و بین سن 20تا35 ساﻟﮔﻰ استحکام استخوان به همان قوت باقی می ماند. به همین دلیل در افراد جوان ضربات بسیار شدید مثل تصادفات می تواند منجر به شکستگی استخوان شود، اما از این سن به بعد بتدریج و با سرعتی کم از تراکم استخوان کاسته می شود و استخوان ها با بالا رفتن سن پوک می شوند. در زنان بعد از یائسگی به علت توقف ترشح هورمونهای زنانه و نقش مهم این هورمونها در استحکام استخوانها ،شیوع پوﮐﻰ استخوان زیادتر می شود.
چه کسانی در معرض پوﮐﻰ استخوان قرار دارند؟
به طور تقریبی و با احتمال بسیار زیاد همه ما در معرض پدیده ناخوشایند پوﮐﻰ استخوان قرار داریم.
- افراد مسن در معرض ابتلای بیشتری قرار دارند.
- عارضه پوکى استخوان در نزد خانم ها بعد از سن یائسگی بسیار شایع است به وﻴﮋه اﮔﺮ یاﺋﺳﮔﻰ زودرس در خانمها ایجاد شده باشد.
- تحریک بدنی و ورزش باعث استحکام استخوانها در هر سنی می شود. عدم تحرک و استراحت زیاد باعث تحلیل استخوانها و ﭙﻮﮐﻰ ﺁن می شود و دردهای استخوانی را بیشتر می کند.
- ﮔﺎﻩ پوکى استخوان در برخی از خانوادهﻫﺎ بیشتر دیده می شود. ﻫﻣﭼﻧﻴﻦ ﻧﮋاها مثل بعضی از ﻧﮋادهای ﺁسیای این پوﮐﻰ بیش تر است.
- تغذیه نقش مهمی در پوکى استخوان به عهده دارد. افرادی که کلسیم کافی در رژیم ﻏﺫایی آنها وجود ندارد و یا ویتامین کافی دریافت نمی کنند، در معرض ابتلای بالاتری هستند.
- ﻫﻤﭼﻨﻴﻦ اثر مصرف سیگار ، الکل و قهوه زیاد هم در ﭘﻮﻛﻰ استخوان ثابت شده است.
- کسانی که خود ﺴﻴﮔﺎﺮ می کشند یا همنشین ﺴﻴﮔﺎﺮﻱﻫﺎهستند ،در معرض پوکى استخوان زودرس قرار دارند و زنانی که سیگار می کشند دﭼﺎﺮ ﭘﻮﻛﻰ استخوان شدیدتری می باشند.
- استفاده طولانی از کورتون ها و یا داروهای ادرار آور. (مصرف یک یا ﭼﻨﺪ ﺁمپول کورتون در سال ﭼﻨﻴﻥ اختلالاتی ایجاد نمی کند.)
- افرادی که از بعضی اختلالات هورمونی مشخص رنج می برند مثل پرکاری تیروﺋﻴﺪ و ﭘﺎرﺍﺗﻴروﺋﻴﺪ کم کاری غدد جنسی و بیماری کوﺷﻴﻧﮓ در معرض ابتلای بالاتری برای ﭘﻮﻛﻰ استخوان هستند.
ﺁیا ﭘﻮﻛﻰ استخوان علامتی دارد؟
متاسفانه باید ﮔفت به طور معمول پوکى استخوان قبل از بروز عوارض ﺁن علامتی ندارد.علایم هنگامی ایجاد می شود که شکستگی اتفاق افتاده باشد. درد ناگهانی و شدید در ستون فقرات میتواند از علایم شکستگی های ستون فقرات باشد.
ممکن است شکستگى مهره بدون درد اتفاق افتد و به صورت خمیدگى ستون فقرات باشد. ممکن است شکستگی مهره بدون درد اتفاق افتد و بصورت خمیدگی ستون فقرات و کاهش قد بیمار دیده شود. اگرچه عکس برداری با اشعه ایکس به تشخیص شکستگى کمک می کند، ولی برای تشخیص زودرس آن روش مناسبی نیست. پس بهتر است کلیه افراد که در معرض خطر پوکی استخوان قرار دارند قبل از شروع عوارض ،مورد ارزیابی قرار ﮔﻳﺮﻨﺪ و در صورت مبتلا بودن اقدامات ﭙﻳﺶ گیرانه اعمال شود.
بهترین روش برای تشخیص پوکی استخوان ، سنجش تراکم استخوان یا دانسیتومتری است.
خوشبختانه امروزه برای سنجش تراکم استخوان دستگاههای جدیدی ساخته شده است که میتوان با دقت نسبتاً زیادی تراکم استخوانی و نسبت آن با استخوان سالم و سن مناسب را اندازه ﮔﻴﺮى کنند. آزمایش سنجش تراکم استخوانی بدون درد است و تنها چند دقیقه طول می کشد ،همچنین احتیاج به آمادگی قبلی ندارد و در طی آن دارویی مصرف نمی شود. این سنجش پزشک را قادر می سازد تا شدت پوکی استخوان را ارزیابی کند و در نتیجه استحکام استخوان را بسنجد.
بنابراین بهترین روش پیشگیرى از پوکی استخوان و عوارض آن رژیم غذایی مناسب ،فعالیت ورزشی مناسب و دوری از عوامل کمک کننده در افزایش پوکى استخوان مانند مصرف سیگار(بویژه تمام موارد ذکرشده تا قبل از سن 35 سالگى) و ارزیابی های لازم برای تعیین میزان تراکم استخوانی است.
جلوگیری از پوکی استخوان:
می توان با روش های بسیار ساده ای خطر پوکی استخوان را کاهش داد:
با اطلاع از وضعیت استخوان به ویژه در خانمها در دوران نزد یک به یا ئسگی ، بوسیله مشورت با پزشک، بکار بردن روش های تشخیص مناسب و در صورت نیاز تجویز داروهای ویژه میتوان از پیشرفت بیماری و عوارض حاصل آن پیشگیرى کرد.
تغذیه مناسب از روش های بسیار موثر برای پیشگیرى از پوکی استخوان است
غذای انسان باید محتوی پروتئینها و املاح کافی و ویتامین های لازم باشد تا روند پوکی استخوان کندتر شود. بهترین منبع کلسیم و پروتئین: شیر ،پنیر و ماست و غذاهای دریایی به ویژه ماهی است .
کلسیم یکی از اجزای سازنده استخوان است و غذاى روزانه هر فرد بالغ باید حداقل حاوی تا 1200 میلی گرم کلسیم باشد. البته این مقدار نیاز در زنان باردار ،شیرده، یائسه، افراد مسن و بچه ها بیشتر بوده و بین 1500تا 2000 میلی گرم است.
سایر منابع حاوی کلسیم عبارتند از:
سبزیجات برگ سبز، کلم پیچ، شلغم و هویج ،پرتقال، انگور و توت فرنگى ،خرمالو، زیتون ،اسفناج، کرفس ،کشمش، بادام ،پسته، گردو، حبوبات و غذاهای دریایی به ویژه ماهی تن ،ساردین و کلیکا.
پوکی استخوان یکی از مهمترین عوارض کاهش مصرف کلسیم است و در صورت همراهی با عواملی مانند کمبود ویتامین ث، کمبود ویتامین د، درمان با استروئیدها (کورتون) بر شدت آن افزوده می شو.پس با رعایت این نکات میتوان از پوکی استخوان در سن میان سالی و پیری جلوگیری کرد.
- ذخیره سازی کلسیم به ویژه در دهه دوم و سوم زندگى بسیار پراهمیت است. (نمیتوان مقدار لازم کلسیم را از فراورده های غذایی طبیعی تهیه کنید، برای جلوگیرى از این بیماری ناخوشایند سفارش میشود به مصرف ترکیبات مکمل موجود در بازار بپردازیم·)
- ویتامین د ، ورزش کردن (بویژه برای افراد مسن پیاده روى ) ورزشهای تحمل وزن مثل پیاده روى نقش مهمی در رسوب کلسیم دارند.
- خودداری از مصرف مواد افزایش دهنده پوکی استخوان مانند الکل ،سیگار، قهوه فراوان .
- جایگزینی هورمون های زنانه در خانمهای یائسه زیر نظر پزشک میتواند مانع پوکی استخوان زودرس شود.
درمان پوکی استخوان:
اگر پس از سنجش پوکی استخوان ،معلوم شد که مبتلا به پوکی استخوان هستید با نظر پزشک میتوان تحت درمان های زیر قرار گرفت:
تجویز ترکیبات حاوی کلسیم و ویتامینى و Etidronat / Alendronate ترکیبات فلوراید و داروهای کاهنده سرعت پوکی استخوان که تمام موارد ذکر شده گران بوده و تنها مورد اول یعنی کلسیم و ویتامین د قابل دسترس تر، کم هزینه تر و برای عموم قابل دسترس است.
در نهایت در نظر داشته باشید تغذیه مناسب سرشار از کلسیم و پروتئین ، فعالیت و دوری از عدم تحرک و انجام ورزشهای مناسب ، بهترین و کم خرج ترین توشه و پیشگیرى برای جلوگیرى از پوکی استخوان است.
Compiler By:
Masoud Navaeian
Mir Ahmad Mousavy
